OSMANLI ÜÇ KITAYA HÜKMETTİ. “COĞRAFYAMIZ NE KADAR GENİŞ OLURSA GÖNLÜMÜZ VE UFKUMUZ DA O KADAR GENİŞ OLUR.” DÜSTÛRUYLA FETİHTEN FETİHE KOŞTU ŞANLI ECDÂDIMIZ. ASYA, AVRUPA,VE AFRİKA’DA ADALETİN VE MERHAMETİN ŞÂHİKASI OLACAK DEVLETLER İNŞÂ ETTİ. KENDİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİNİ BU BELDELERE TAŞIDI.
HÜMEYRA GEDİK
“Maziye sor ecdadımı, söyler sana kimdi
Bir bitmez ufuktum, küre vaktiyle benimdi.”
Mithat Cemal Kuntay
Bu beyit, Osmanlı Devleti’nin üç kıtaya hâkim bir cihan devleti hâline gelişini ne güzel ifade eder.
Küçük bir beylik iken Kur’ân-ı Kerîm’e saygının ve Allah Rasûlü (s.a.v.)’e muhabbetin bereketiyle koca bir çınar oldu Osmanlı. Üç kıtaya hükmetti “Coğrafyamız ne kadar geniş olursa gönlümüz ve ufkumuz da o kadar geniş olur.” düstûruyla fetihten fetihe koştu şanlı ecdâdımız. Asya, Avrupa ve Afrika’da adaletin ve merhametin şâhikası olacak devletler inşâ etti. Kendi kültür ve medeniyetini bu beldelere taşıdı.
Devlet-i Aliyye bu üç kıta içerisinde bilhassa Afrika ile yakından ilgilendi. Bu sebeple Afrika’nın bazı bölgeleri, bilhassa Agadez bölgesi, Osmanlı’dan izler taşır.
Agadez, belki de ilk defa duyduğunuz bir isim. Acaba Afrika kıtasının hangi bölgesinde yer alır? Halkı kimlerden oluşur? Cevap bekleyen bu sorular için önce Fizan’a gitmemiz gerekecek. Evet yanlış görmüyorsunuz. Fizan’a gitmeden Agadez’i bulamayız.
“Fizan’a kadar yolun var.”
“Fizan’a da gitsen bulurum seni.”
Halk arasında bu gibi sözlerde uzaklık sembolü olarak kullanılır Fizan.
Fizan; Libya’nın güneyinde, Büyük Sahra’nın doğusunda, kızgın çöllerin ortasında yer alan bir vahadır. Fizan, ecdâdımızın 17.yy’da Afrika kıtasında ulaştığı en uzak noktadır. Onlar, nizâm-ı âlem adına çölleri geçip bu topraklara İslâm’ı götürdüler.
Fizan’dan yola çıkıp ecdâdımızın Afrika’da yadigâr bıraktığı izleri sürmeye devam ediyoruz. Güneye doğru gittiğimizde Agades’e ulaşıyoruz. Fizan’ın güney kesiminde Nijer’e bağlı bir kültür şehridir Agadez. Bazı kaynaklarda İstanbuleva (İstanbul’dan gelenler) ismiyle geçer. Agadez’de Osmanlı’nın izleri bugün hâlâ görülmekte. Hatta burada bir Türk bayrağı dalgalanıyor.
Osmanlı’nın buraya nasıl geldiğini anlatmadan önce Agadez Sultanı’nı tanıyalım: İstanbuleva’nın idarecisinin ismi, Sultan İbrahim Oumaraou (Ömer). O bir Tuareg (Tevârik). Bu isim ne manaya gelir? Tuareg kabilesi, sahil bölgesindeki siyasî gelişmeler ve çatışmalardan kaynaklanan esareti kabullenemedikleri için iç kısımlara göçmüşlerdir. İşte bundan dolayı Araplar bu kabilelere “vatan-ı aslîlerini terk etmiş olanlar” manasına gelen “Tevârik” ismini vermişlerdir. Tuaregler, geleneksel elbiselerini mavi kumaşlardan yaptıkları için “çölün mavi insanları” olarak da bilinir. Kültür ve geleneklerini yüzyıllardır korumuş nadir topluluklardan biridir Tuaregler. Yaşantıları, Türklerin yaşantısıyla büyük bir benzerlik gösterir. Kadınlarının giyim tarzı, Türkmen giyim tarzına çok benzer. Anaerkil bir topluluktur ve kadın hakları hususunda oldukça titizlik gösterirler.
Tuaregler, Osmanlı yönetimine en büyük desteği veren kabile olarak biliniyor. Onlar, İslâmiyet’in Kuzey Afrika’dan Sahra Çölü’nün alt kısımlarına yayılmasında etkin olan bir topluluk aynı zamanda. Osmanlı’nın Nijer topraklarından çekilmesinden sonra kabile sıkıntılı dönemler geçirdi. Tüm baskılara rağmen Tuaregler, Osmanlı ve Türk dostu olmaktan vazgeçmediler. Şimdi zikredeceğimiz hadise bize bu dostluğun sebebini izah eder:
XV. yüzyılda Nijer’in Agadez bölgesinde Tuareglerin arasındaki birlik bozulunca bu topluluk, yönetici seçmek üzere Osmanlı Devleti’ne başvurur. 5 kabile, bir heyet halinde İstanbul’a gider ve dönemin Osmanlı padişahı (sözlü kaynaklara ve araştırmalara göre Sultan I. Bâyezid) ile görüşürler. Sultan Bâyezid’den kendilerine bir idareci tayin etmesini isterler. Rivayet edilir ki; Sultan I. Bâyezid Afrikalı bir cariyesinden olma oğlu Yunus’u maiyetiyle birlikte Agadez’e göndermeye karar verir. Heyet de çocuğu alıp Afrika’ya götürür ve kabile o günden sonra “İstanbullu Kabilesi” olarak anılır.
Agadez Sultanı İbrahim Ömer, atalarının İstanbullu olduğunu belirterek Sultan Yunus’un soyundan geldiğini ifade ediyor. Sultan İbrahim’in sarayında çalışma masasının üzerinde Türk ve Nijer bayrakları yan yana duruyor. Bunun sebebini soran TRT muhabirine Sultan İbrahim şu şekilde cevap veriyor:
“Normal olan bu değil mi? Ben Nijerliyim fakat aynı zamanda Türk’üm. Damarlarımda Türk kanı taşıdığım için gurur duyuyorum. Osmanlı’nın yaşayan son sancağı olduğumuz için çok gururluyuz. Burada hâlâ Cuma hutbelerinde tüm Osmanlı padişahlarının isimleri okunur. Günümüzdeki kıyafetlerimiz de atalarımızın kıyafetleriyle aynıdır. Türkiye’den gelen ceddimizden öğrenmişler. Benim de sultan olarak görevim, tüm bu güzel geleneklerin devam etmesini sağlamaktır. Allah’tan dileğimiz Türkiye ile aramızdaki kardeşliğin ve beraberliğin sonsuza kadar sürmesidir. Bütün dünya bilmelidir ki Agadez’in Sultanı bir İstanbulludur.1
ŞÂİR NEDİM’İN BİR SENGİNE YEKPÂRE ACEM MÜLKÜNÜ FEDA ETTİĞİ İSTANBUL’UN ELİNİN UZANDIĞI KAÇ COĞRAFYA VARDIR KİM BİLİR. İSTANBUL VE İSTANBULEVA ARASINDAKI BU DOSTLUĞUN BÜTÜN AFRİKA ÜLKELERİNE YAYILMASI TEMENNİSİYLE GÖNÜL COĞRAFYAMIZ GENİŞ; SABIR, GIDAMIZ; GAYRET, DUAMIZ; BİRLİK, SİLAHIMIZ OLSUN.
Bu sözler Merhum Akif’in “Bir zamanlar biz de millet hem nasıl milletmişiz” mısraını hatıra getirir. Mehmet Âkif, şiirinin ilerleyen mısralarında şöyle söyler:
“Kapkaranlıkken bütün âfâkı insaniyetin
Nur olup fışkırmışız tâ sinesinden milletin”
Şâir Nedim’in bir sengine yekpâre Acem mülkünü feda ettiği İstanbul’un elinin uzandığı kaç coğrafya vardır kim bilir. İstanbul ve İstanbuleva arasındaki bu dostluğun bütün Afrika ülkelerine yayılması temennisiyle gönül coğrafyamız geniş; sabır, gıdamız; gayret, duamız, birlik, silahımız olsun.
Afrika’da Osmanlı ve İstanbul muhabbetinin hâlâ canlı olduğunu gösteren gazete haberlerinden bazılarını okuyalım:
Sultangazi Belediyesi Afrika ülkelerinden Nijer Cumhuriyeti’ne bağlı İstanbulewa bölgesi Iferouane Belediyesi ile kardeş şehir olacak. Tarihî, kültürel ve insanî bağlarımız bulunan Nijer Cumhuriyeti’nin “İstanbulewa şehirleri” olarak adlandırılan 11 belediye ile İstanbul ilçe belediyeleri arasında kardeş kent ilişkisi kurulması yönünde Nijer Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliğinin talebi oldu.2
***
TİKA tarafından Nijer’in Agadez eyaletinde Agadez Sultanlığının karşılama odasının restorasyonu yapıldı. Karşılama odasının açılış töreni Agadez Sultanı Oumarou Ibrahim Oumarou, Agadez Valisi Sadou Soloke ve Agadez Bölgesi Belediyeler Konseyi Başkanı Mohamed Anacko, bürokratlar ve davetlilerin katılımıyla gerçekleştirildi. 3
***
Nijer Ortaöğretim Bakanı Mohamed Sanoussi Elhadji Samro ile beraberindeki heyet, Konya Büyükşehir Belediyesini ziyaret ederek Başkanvekili Mithat Büyükalim ile görüştü. Türkiye Maarif Vakfının davetlisi olarak Türkiye’ye gelen Nijer Ortaöğretim Bakanı Mohamed Sanoussi Elhadji Samro ile beraberindeki heyet, Konya Büyükşehir Belediyesini ziyaret etti. Nijer Heyeti ile görüşen Konya Büyükşehir Belediye Başkanvekili Mithat Büyükalim, Konya’nın tarihten bu yana içinden geçtiği her medeniyetten etkilendiğini ve bugünlere geldiğini belirterek, “Nijer’den Agades ile kardeş şehir ilişkimiz var. Zaten Afrika ile olan tüm ilişkilerimiz de tamamen kardeşlik ilişkisi üzerine kurulu. Ülke olarak amacımız, çok eskiye dayanan ve zamanla maalesef azalan kardeşlik ilişkilerimizi tekrar ilerletmek. Ziyaretiniz de bu manada kıymetli” dedi.4
***
“Çekmeköy Belediyesi Batı Afrika’daki kardeş şehirlerinden Nijer, Agadez/İstanbulewa Bölgesi Bilma Belediye Başkanı Abba Marouma Elhadji Laouel, danışmanları Brahim Ekele ve Faimada Chegou’yu Çekmeköy’de ağırladı.
Çekmeköy Belediyesi ile Bilma Belediyesi arasında, her iki ülke yetkilileri arasında yapılan öntemaslar sonucunda, iki ulusun geçmişten gelen kardeşlik ve dostlukla örülmüş ilişkileri göz önünde bulundurularak, ortak mirası pekiştirecek sağlam işbirliği temelleri atılabilmesi amacıyla Kardeş Şehir Protokolü imzalandı. Çekmeköy Belediye Başkanı Ahmet Poyraz ve Nijer Bilma Belediye Başkanı Abba Marouma Elhadji Laouel’in katıldığı imza töreni belediye binasında gerçekleşti.”5
Dipnotlar: 1) https://www.afam.org. tr/wp-content/uploads/2018/04/AFAMRAPOR-6.pdf
2) http://www.eminhaber. org/sultangaziye-afrikadan-kardesgeliyor.html
3) https://www.milliyet. com.tr/yerel haberler/ankara/tikadanagadez-sultanliginin-karsilama-odasinarestorasyon 13051485
4) http:// www.sanalbasin.com/nijerli-bakandanbuyuksehire-ziyaret-27948277/
5) https://mobil.cekmekoy.bel.tr/cekmekoye-afr-ka-dan-kardes-seh-r